مقدمه
فناوری استفاده از پرنده هدایت‌پذیر از دور (پَهپاد(پَهپاد فطرس))
که به آن هواپیمای بدون سرنشین نیز می‌گویند؛
امروزه به قدری گسترش یافته که به طور گسترده
در زمینه‌های مخابرات، ناوبری جهانی، تحقیقات هواشناسی،
جغرافیایی و جاسوسی به کار گرفته میشود.
در حال حاضر ۳۲ کشور در حال ساخت و
گسترش ۲۵۰ مدل از پهپادهای اکتشافی هستند.
پهپادها انواع مختلفی دارند که عبارتند از :
پهپادهای بسیار کوچک که حتی در حد چند گرم وزن دارند MAV،
پهپادهای مینیاتوری که کمتر از ۲۵ کیلوگرم وزن دارند
و پهپادهای سنگین، البته این سه نوع در دو دسته کلی
بال متحرک و بال ثابت تقسیم‌بندی می‌شوند.
کاربردهای گوناگون هم از دیگر شاخصه‌های
تقسیم بندی پهپادها هستند
که پهپادهای نظامی با امکان حمله به اهداف زمینی یا هوایی،
پهپادهای تجسسی و جاسوسی، پهپادهای پشتیبانی و لجستیکی،
پهپادهای غیرنظامی و تجاری چهار شاخه اصلی در این تقسیم بندی به شمار می‌رود.
نخستین بار که از این محصول استراتژیک در جهان استفاده شد
در سال ۱۸۴۹ میلادی در اتریش بود که با گذشت زمان
به تدریج پیشرفت کرده و به نقطه کنونی رسیده است.
ساخت پهپاد در ایران
ایده ساخت پهپاد در کشورمان به سالهای پیش از انقلاب بازمی‌گردد،
اما این ایده با وقوع انقلاب اسلامی به اجرا نزدیک و نزدیک‌تر شده
تا در سال ۶۴ به واقعیت تبدیل و پهپاد مهاجر طراحی و ساخته شد.
ایده طراحی و ساخت مهاجر منجر به تشکیل صنایع هوایی قدس
در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد که بعد‌ها
به مرکزی برای ساخت پهپادهای پیشرفته در کشورمان تبدیل شد.
البته صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) هم بعد‌ها
به سوی ساخت پهپادها رفت و روند توسعه‌ای را در پیش گرفت.
رزمایش پهپاد ها
رزمایش پهپادی سپاه هم سال گذشته با نام «الی بیت المقدس ۱»
با حضور پهپادهای تهاجمی – رزمی در منطقه عمومی هرمزگان
و خلیج فارس با حضور جمعی از فرماندهان عالی رتبه سپاه اجرا
و مجموعه متنوعی از پهپادهای نیروی هوافضای سپاه در این رزمایش شرکت داشتند.
این رزمایش تنها گوشه‌ای از توان و قدرت پهپادی سپاه پاسداران بود
که همه رسانه‌های جهان از آن با عنوان قدرت پهپادی سپاه یاد کردند.
در جریان برگزاری این رزمایش، شرکت همزمان ۵۰ فروند
پهپاد تهاجمی ۱۷۰ RQ ایرانی همراه با تعدادی دیگر
از پهپادهای تهاجمی و رزمی برای نخستین بار در منطقه بود
که به طور همزمان عملیات تهاجمی انجام دادند.
این رزمایش و همچنین نمایشگاه شکار کرکس‌ها
که در هفته دفاع مقدس سال جاری برگزارشد نیز بر اهمیت این موضوع تاکید کرد.
باشگاه خبرنگاران جوان هم قصد دارد تا در مجموعه گزارش‌هایی دستاورد‌های حوزه پهپادی کشور را که به صورت بومی طراحی و ساخته شده‌اند را بررسی و تحلیل کند.
پهپاد فطرس
پهپاد فطرس از انواع پهپادهای شناسایی ساخت شرکت هسا
زیرمجموعه سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع کشورمان است
که ۲۶ آبان ۹۲ در مراسم سالگرد آزادسازی سوسنگرد
با حضور سردار دهقان وزیر سابق دفاع،
امیر سرتیپ حاتمی جانشین سابق وزیر دفاع
در کارخانجات وزارت دفاع در اصفهان رونمایی شد.
فطرس نام فرشته‌ای است که خداوند متعال او را
به یُمن میلاد باسعادت حضرت ثارالله شفا عنایت فرمود.
نام فطرس را بر روی پهن‌پیکرترین پهپاد کشور نهاده‌اند.
مشخصات پهپاد فطرس
فطرس بزرگترین و پهن پیکرترین پهپاد ساخت ایران است
که با طول بالهای به اندازه ۱۶ متر، مداومت پرواز
در محدوده ۱۶ تا ۳۰ ساعت داشته و
برد عملیاتی آن ۱۷۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر تخمین زده میشود.
البته این دو مورد بستگی به میزان و تعداد موشک‌هایی دارد
که توسط فطرس حمل میشود. برد عبوری این پهپاد در حدود ۴۰۰۰ کیلومتر است.
مواظبت از مرزهای دریایی و خشکی،
دیده بانی از خطوط لوله‌های نفتی، مخابراتی،
کنترل ترافیک جاده ها، دیده بانی مناطق حادثه دیده
در زلزله، آتش سوزی و سیل، محیط بانی برای
حفاظت از محیط زیست و ارسال فیلم و عکس‌های دقیق
در تمام طول مدت مأموریت از قابلیتهای پهپاد فطرس است.
توانایی پهپاد فطرس
پهپاد فطرس میتواند بیش از یک روز در مسافت صدها کیلومتر
دورتر از مرزهای آبی ایران برای زیرنظر داشتن تردد شناورهای سطحی و زیرسطحی
(نقشی که امروز بر عهده تعداد اندکی هواپیمای P-۳F اوریون و ایران-۱۴۰ دریایی است)
و نیز ارسال هشدار زودهنگام نسبت به آرایش ناوگان دشمن ایفای نقش کرده
و در صورت لزوم دستکم از نظر اطلاعاتی
به کمک ناوگروههای نیروی دریایی ارتش
در شرق و غرب اقیانوس هند بشتابد.
این پهپاد همجنین توانایی فیلمبرداری و عکسبرداری هوایی
و ارسال تصاویر به صورت زنده
(بیدرنگ یا Real time) و امکان ضبط تصاویر در ایستگاه کنترل زمینی،
توانایی برنامهریزی رفت و برگشت،
اجرای مأموریت به صورت رایانهای با اتکا به خلبان خودکار
و سامانههای ناوبری داخلی مانند GPS/INS و ارسال دائم اطلاعات پروازی را داراست.
پهپاد فطرس در رسانه‌های خارجی
پایگاه خبری MILITARY FACTORY
پایگاه خبری MILITARY FACTORY در گزارشی
به معرفی و بیان ویژگی های پهپاد فطرس پرداخت.
BBC
وبگاه شبکه تلویزیونی BBC در گزارش
خود با عنوان «ایران از بزرگترین پهپاد خود رونمایی کرد»
از رونمایی این پهپاد خبر داده بود.
پایگاه تحلیلی نظامی GLOBAL SECURITY REVIEW
در گزارش خود به مشخصات این پهپاد را بررسی کرده بود.
به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق،
اواخر آبان ماه و در ادامه معرفی چندین پهپاد دارای
قابلیت رزمی در سال جاری، «فطرس» که از آن با عنوان راهبردیترین پهپاد
جمهوری اسلامی ایران یاد میشود توسط وزیر دفاع
و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد.
در سال جاری پس از پهپاد سریر، حماسه و شاهد-129،
فطرس چهارمین پهپاد با قابلیت رزمی و دومین پهپاد
ارتفاع پروازی متوسط و برد بلند (MALE) معرفی شده توسط کشور است.
این پهپاد راهبردی با شعاع عملیاتی تا 2000 کیلومتر،
سقف پرواز 25000پا (حدود 7620متر) و قابلیت 16 تا 30 ساعت پرواز
مداوم قادر است علاوه بر مأموریتهای شناسایی
و مراقبت با مسلح شدن به موشکهای هوا به سطح
و انواع راکتها، مأموریتهای رزمی را نیز انجام دهد.
ویژگی پهپاد فطرس
همانطور که از تصاویر پیداست، پهپاد فطرس دارای
تمام ویژگیهای نوعی و ظاهری یک پهپاد مداومت پروازی بالا
و سرعت متوسط (در مقیاس پهپادها) است
که عمدتاً شامل دهانه بال زیاد
(دستکم در حدود 14 تا 16 متر) با عرض (وتر)
بال کم که تضمین کننده ضریب منظری بالا خواهد بود،
کمترین میزان زاویه عقببرگشتگی بال،
بال با نسبت ضخامت بالا که در کنار ابعاد قابل توجه آن،
فضای کافی برای سوخت مورد نیاز را فراهم میکند
و تعدد سطوح کنترلی برای افزایش قابلیت اطمینان است.
شکل دماغه فطرس شباهت بالایی با بخش متناظر در پهپاد حماسه دارد
و تنها همین دو پهپاد ایرانی از چنین ظاهری برخوردار هستند.
همچنین از نظر پیچیدگی سطوح بدنه و بال،
فطرس را میتوان یکی از دو نمونه برتر کشور به شمار آورد
در واقع سطوح منحنی جلوی بدنه و نواحی اتصال بال به بدنه
مثلاً در مقایسه با پهپاد شاهد129 – گویای تلاش برای ورود
به رده جدیدی از توانمندیهای ساخت است.
گفتگوی مدیر پروژه پهپاد فطرس
اخیرا و با گفتگوی مدیر پروژه پهپاد فطرس
با یکی از نشریات تخصصی وابسته به وزارت دفاع
و پشتیبانی نیروهای مسلح، مشخص شده
که این پهپاد استراتژیک، جهشی مهم در عرصه
طراحی و تولید هواپیماهای بدون سرنشین در
کشورمان محسوب می شود و باید نگاهی عمیق تر
به این تولید جدید صنایع دفاعی کشورمان داشت.
رسیدن به کارایی بالاتر
با توجه به اینکه این پهپاد به همراه شاهد129 بزرگترین
نمونههای ساخته شده توسط کشورمان محسوب می‌شوند
برای رسیدن به کارایی پروازی بالا و عملکرد
بهینه بال از سطوح متحرک متعدد (برآ افزا) در لبه
فرار بال (لبه عقبی بال) استفاده شده که در شرایط مختلف پروازی
با تغییر زاویه آنها عملکرد پهپاد در برخاستن،
فرود و پرواز کروز بهبود مییابد.
در حالی که از قراردادن سطوح متحرک افزاینده “برآ” در
لبه حمله بال برای پرهیز هر چه بیشتر از افزایش وزن صرف نظر شده است.
سخن مدیر پروژه
به گفته مدیر پروژه پهپاد فطرس،
موتور این پهپاد ساخت داخل بوده و ملخ آن از نوع دارای گام متغیر
و کامپوزیتی است.
ساخت داخل بودن موتور این پهپاد به معنی
رفع یکی از گلوگاههای مهم برای تولید و عملیاتی
نگهداشتن این پهپاد به تعداد لازم است.
به علاوه موتور مورد نیاز برای استفاده
در یک پهپاد برد بلند و مداومت پروازی بالا که حامل حسگرهای ارزشمندی است
باید ضمن کارایی مطلوب از نظر نسبت
رانش تولیدی به وزن و مصرف ویژه سوخت
از قابلیت اطمینان بالایی هم برخوردار باشد که به نظر میرسد
در پهپاد فطرس این نیاز مهم حاصل شده است.
سخن وزیر دفاع
به گفته وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح،
اعتبارسنجی پهپاد فطرس در تخصصیترین آزمایشگاهها
و مراکز آزمون در کشور با موفقیت صورت گرفته و
آزمایشهای زمینی استاندارد بین‌المللی در سرعت کم،
متوسط و بالا و آزمایش پروازی با موفقیت و
با نتایجی فراتر از اهداف طراحی حاصل شده است.
برای هر پهپاد دوربرد و مداومت پروازی بالا رسیدن
به میزان بسیار بالایی از قابلیت اطمینان لازم است
خصوصاً اگر این پهپاد حامل حسگرهای ارزشمندی باشد
و مأموریتهای مهمی بر عهده داشته باشد
بنا بر این اجرای آزمایشهای کامل و سختگیرانه
بر روی پهپاد فطرس نویدبخش رسیدن به این عامل مهم است.
گزارش مشرق
به گزارش مشرق، به نظر میرسد در پهپاد فطرس
نیز مانند شاهد129 تمام محموله رزمی در
دو جایگاه زیر بالها حمل شود هر چند
که افزایش تعداد آنها نیز دور از دسترس نیست.
البته با توجه به ابعاد موشک مشاهده شده
زیر بال فطرس امکان حمل تعداد بیشتری از آن
در همین جایگاه حمل سلاح نیز وجود دارد.
سلاحهای دیگر مانند بمبهای هدایت شونده،
موشکهای سبک ضد کشتی و راکتهای هوا
به سطح نیز از دیگر سلاحهایی است
که حمل آنها توسط فطرس قابل تصور است.
همچنین موشکهای هوا به هوا دستکم در
رده موشکهای دوشپرتاب نیز در صورت افزوده شدن
به تسلیحات پهپاد فطرس آن را به عنوان یک ابزار مهم در کمک
به پدافند هوایی کشور توانمند میسازد.
دماغه برجسته پهپاد فطرس که پیشتر به آن اشاره کردیم
در پهپادهای همرده برای حمل یک سامانه خاص به کار می‌رود
به گفته مدیر پروژه
و همانطور که مدیر پروژه طراحی و ساخت پهپاد راهبردی فطرس
در مصاحبه خود ابراز داشته “این پهپاد دارای آنتن ارتباط با ماهواره است”
میتوان اطمینان حاصل کرد در زیر برجستگی
دماغه این پهپاد یک آنتن ارتباط ماهوارهای قرار گرفته است.
این نوع آنتنها که نمای گرافیکی آن را در تصویر مشاهده مینمایید
بر یک سکوی دو درجه آزادی مستقر شده‌اند
که امکان چرخش آنتن را در صفحه افقی و عمودی ایجاد می‌نماید.
این سکوها دارای پایدارساز نیز هستند
تا ارتعاشات ناشی از پرواز و یا چرخشهای
خود پهپاد در جریان پرواز را خنثی نماید.
با توجه به قابلیت مشابه
در پهپادهای همرده خارجی احتمالاً
این پهپاد از باند Ku برای ارتباط با ماهواره استفاده میکند
تا بتواند داده‌های با حجم بالای خود را از مسافتهای دور ارسال نماید
و ماهوارههای بعدی کشور مانند ناهید که دارای گیرنده
و فرستندههای همین باند است قاعدتاً توانایی برقراری ارتباط با پهپاد فطرس را دارند.
فضای به وجود آمده در اثر برآمدگی دماغه میتواند
در صورت نیاز عملیاتی به داشتن یک سکوی هوایی هشدار راداری،
محل قرارگیری رادار هوایی هم باشد.
امروزه رادارهایی که در فضای دماغه فطرس قابل نصب باشند
به بردهای بیش از 100 کیلومتر نیز میرسند.
همچنین رادارهای نظارت سطحی که نمونهای از آن در پهپاد حماسه دیده شد
و در چندین پهپاد خارجی نیز مشاهده شده است
در فضای زیر بدنه فطرس نیز میتواند مورد استفاده قرار گیرد
در صورتی که محل نصب آن اشکالی
برای یکی از ورودی هوای موتور که در زیر بدنه است ایجاد نکند.
توانمندیهایی عملیاتی
به گفته این مقام مسئول
مأموریتهای قابل اجرا توسط پهپاد فطرس
شامل موارد نظامی و غیرنظامی از جمله مراقبت از مرزهای دریایی و زمینی
و کنترل نوار مرزی به منظور مبارزه با قاچاق،
دیدهبانی از خطوط لوله‌های نفتی، رله ارتباطی و مخابراتی،
کنترل رفت و آمد جادهها، مطالعات هواشناسی،
دیدهبانی مناطق حادثه دیده در زلزل و آتشسوزی و سیل،
محیطبانی برای حفاظت از محیط زیست، عکس برداری جهت تهیه نقشههای جغرافیایی،
ارسال فیلم و عکس‌های دقیق از مواضع دشمن،
هدفیابی و ارسال مختصات هدف،
گردآوردی داده‌های سیگنالی و
جنگ الکترونیک در مدت پروار بیش از یک روزه این پهپاد است.
وی همچنین اضافه کرده است که این پهپاد راهبردی با شعاع عملیاتی تا 2000 کیلومتر،
سقف پرواز 25000پا (حدود 7620متر) و قابلیت 16 تا 30 ساعت
پرواز مداوم قادر است علاوه بر مأموریتهای شناسایی
و مراقبت با مسلح شدن به موشکهای هوا به سطح و انواع راکتها،
مأموریتهای رزمی را نیز انجام دهد.
به گفته یکی از مسئولان دفاعی کشورمان،
این پهپاد دارای هدایت اتوماتیک و هدایت توسط خلبان زمینی بوده
و سرعت آن 140 تا 250 کیلومتر است.
بنا بر این، برد عبوری پهپاد فطرس را میتوان بیش از 4000 کیلومتر محاسبه کرد.
حضور یکی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش (نهاجا)
در مراسم رونمایی رسمی از فطرس دارای این پیام است
که نهاجا از کاربران اصلی این پهپاد خواهد بود
که در ادامه به برخی از کاربردهای پهپاد فطرس برای این نیرو اشاره خواهیم کرد.
از جمله مأموریتهای قابل واگذاری به پهپاد فطرس به عنوان
یک پهپاد با مداومت پروازی بالا نظارت الکترونیکی و
جاسوسی مخابراتی و سیگنالی است
کاری که امروز نمونهای از هواپیمای سی-130هرکولس با نام خفاش
و نمونهای از بوئینگ-707 با نام صدف برای نهاجا انجام می‌دهند
و با توجه به تهدیدات پیرامونی نیاز به گسترش چنین ناوگانی کاملاً محسوس است.
این هواپیماها با قابلیتهای ویژه خود از دوران جنگ تحمیلی
تا کنون خدمات کلیدی در اجرای موفق مهمترین عملیاتهای هوایی کشور داشتهاند.
همچنین در مأموریتهای گشت دریایی با سامانههای الکترواپتیکی
و حسگرهای دیگر خصوصاً حسگرهای غیرفعال مانند
سامانه ردیابی تغییرات میدان الکترومغناطیسی زمین برای ردیابی زیردریاییها
این پهپاد بسیار مفید خواهد بود.
در واقع پهپاد فطرس میتواند بیش از یک روز در مسافت صدها کیلومتر
دورتر از مرزهای آبی ایران برای زیرنظر داشتن تردد شناورهای سطحی و زیرسطحی
(نقشی که امروز بر عهده تعداد اندکی هواپیمای P-3F اوریون و ایران-140 دریایی است)
و نیز ارسال هشدار زودهنگام نسبت
به آرایش ناوگان دشمن ایفای نقش کرده
و در صورت لزوم دستکم از نظر اطلاعاتی به
کمک ناوگروههای نیروی دریایی ارتش در شرق و غرب اقیانوس هند بشتابد.
گزارش مشرق
به گزارش مشرق، مدیر پروژه مدرن ترین پهپاد کشورمان
در بخش دیگری از سخنان خود از ویژگی هایی سخن به میان آورده
که با توجه به آنها، قاعدتا پهپاد فُطرس نیز توانایی فیلمبرداری
و عکسبرداری هوایی و ارسال تصاویر به صورت زنده
(بیدرنگ یا Real time) و امکان ضبط تصاویر در ایستگاه کنترل زمینی،
توانایی برنامهریزی رفت و برگشت،
اجرای مأموریت به صورت رایانهای با اتکا به خلبان خودکار و
سامانههای ناوبری داخلی مانند GPS/INS و ارسال دائم اطلاعات پروازی را داراست.
در واقع همانگونه که در معرفی پهپادهای گذشته عنوان کرده بودیم
با توجه به برد پروازی این نوع هواپیماها که کاملاً از دید خارج می‌شوند
هدایت
امکان هدایت آنها به وسیله کاربر از ایستگاه کنترل زمینی
به دو صورت نیمهخودکار و یا تماماً خودکار وجود دارد.
در حالت نیمهخودکار، کاربر با دیدن اطلاعات پروازی هواپیما
که در صفحه نمایش ایستگاه کنترل زمینی نشان داده میشود
هواپیما را متناسب با مأموریت، کنترل و هدایت می‌نماید.
در حالت تمام خودکار، مختصات جغرافیایی نقاط از پیش تعیین شده
و مسیر پرواز توسط کاربر از طریق ایستگاه کنترل زمینی
در حافظه تجهیزات الکترونیکی هواپیما ذخیره شده
و هواپیما با استفاده از سامانه GPS و ارتفاعسنج میتواند
مسیرهای از پیش تعیین شده را طی نماید. کاربر در حین پرواز میتواند
در مسیر پرواز تصحیحات مورد نظر فرمانده عملیات را اعمال کند.
به علاوه آماده شدن سامانه ملی موقعیتیابی زمین پایه
و سامانههای کاهش خطا و تأخیر GPS در محدوده عملکرد
خود به خوبی به کمک سامانههای ناوبری داخلی پهپاد
خصوصاً برای کنترل خودکار و برنامهریزی شده میآیند.
تاکید مقام مسئول
این مقام مسئول در صنعت دفاعی کشورمان همچنین تاکید کرده است
که با توجه به اینکه نیروهای مسلح ایران در سالهای گذشته،
پهپاد مدرنی برای انجام ماموریتهای مورد نیاز در ارتفاع بالا نداشتند،
مطالعات طراحی و ساخت پهپاد فطرس از 7 سال پیش آغاز شده بود.
وی با تقدیر از تلاش ها و همکاری سردار دهقان و
سردار وحیدی وزرای فعلی و گذشته دفاع، از نقش مهم
شرکتهای دانش بنیان در طراحی و تولید این پهپاد سخن گفته
و افزوده است: رقابت با آمریکا و صهیونیست ها،
ما را بر آن داشت تا دست به تولید این هواپیمای بدون سرنشین مدرن در ایران بزنیم.
موضوعی که در رسانه های داخلی و خارجی مطرح شد
یکی از موضوعاتی که در رسانه های داخلی و خارجی مطرح شده بود،
مهندسی معکوس بودن این پهپاد جدید کشورمان است
که مدیر پروژه طراحی و ساخت پهپاد فطرس با بیان اینکه
برنامه ریزی برای ساخت این هواگرد بر اساس شرایط اقلیمی ایران بوده است،
تاکید کرده است که پهپاد فطرس به هیچ وجه مهندسی معکوس نیست
و بر اساس ماموریتهای نیروهای مسلح ایران و تکیه بر دانش بومی ساخته شده است.
برنامه آینده
وی در عین حال خبری مهم از برنامه های آینده برای این پهپاد داده است
و رسما اعلام کرده که پهپاد فطرس به قابلیت پرتاب ریز پهپادها دست خواهد یافت.
این موضوع که جهشی بزرگ در صنعت پهپادی کشورمان محسوب می شود،
کمک خواهد کرد ساختار عملیاتهای نیروهای مسلح ایران با کمک پهپادها،
چند لایه و با ماموریتهای متنوع باشد و در عین حال،
هم افزایی خاصی را برای فرماندهان کشورمان ایجاد کند.
از نظر قدرت صنعتی نیز کشورمان را در سطح یک یا دو کشور
پیشرفته جهان در این عرصه قرار می دهد در حالی که
بسیاری از کشورهای مشهور جهان در عرصه پهپاد و
صنایع هوایی، در حسرت رسیدن به قابلیت های فنی و عملیاتی اجرای چنین طرحی هستند.
نگاهی به فعالیتهای کشورهای دیگر در زمینه توسعه پهپادهایی
با مداومت پرواز بالا و ارتفاع پروازی متوسط و بالا
که به تولید پهپادهایی مانند پریدیتور، ریپر، اونجر،
گلوبالهاوک، وونگ لانگ، آنکا، هرون (و نمونههای مختلف و مشتق شده از آن)
و پهپاد راستوم-اچ توسط کشورهای آمریکا، چین، ترکیه، هند،
کشورهای اروپایی و رژیم صهیونیستی منجر شده نشان می‌دهد
این رده از پهپادها از جایگاه ممتازی در راهبردهای نظامی برخوردار هستند.
با این اوصاف میتوان اطمینان داشت برنامهریزان
دفاعی کشورمان بکارگیری توان بالای متخصصان ایرانی
برای تکمیل ناوگان پهپادی کشور گامهای بلندی برداشتهاند،
تلاشهایی که با تحریم همه جانبه صنعت دفاعی کشورمان دستاوردهایی
با ارزش چند برابر محسوب میشود.
